به کارگیری نقشه های مفهومی در زبان فارسی

یادگیری مهمترین هدف تعلیم و تربیت در هر کشوری است. امروزه در امر یادگیری و آموزش به فرآیند یادگیری و نقش فعّال یادگیرنده در این فرآیند، تأکید فراوانی می شود. یکی از راهبردهای جدید یادگیری که ارتباط بسیار نزدیکی با نظریه ی «سازنده گرایی» دارد، تکنیک «نقشه های مفهومی» است. نقشه ی مفهومی نمایشی گرافیکی از مواد دانش تولید شده به وسیله ی یادگیرنده است که برای فهماندن مفاهیم کلیدی دانش و روابط بین آن ها استفاده می شود. این روابط در غالب گزاره (کوچک ترین واحد زبان شناختی که حامل معنا است) به صورت ترکیبی از دو مفهوم و یک حلقه ی ارتباطی که آن ها را می پیوندد، می باشد. اما با توجه به تفاوت ساختار زبان فارسی (فاعل + مفعول + فعل) با زبان لاتین (فاعل + فعل + مفعول) به عنوان خواستگاه نقشه های مفهومی، در استفاده از این راهبرد در زبان فارسی باید این تفاوت در ترتیب ساختار زبان ها نیز در نظر گرفته شود. لذا پژوهش حاضر یک مطالعه ی کیفی است که با هدف کلی بررسی نحوه ی به کارگیری نقشه های مفهومی در زبان فارسی انجام شد. هم چنین در این پژوهش اهداف جزئی شامل: 1- شناسایی دشواری های به کارگیری نقشه ی مفهومی در زبان فارسی 2- الگویابی نقشه های مفهومی در زبان فارسی 3- ارائه ی مدل های اصلی برای استفاده از نقشه های مفهومی در زبان فارسی دنبال شد. به این منظور 104 دانشجوی مقطع کارشناسی از دو رشته ی علوم تربیتی و روانشناسی به شیوه ی نمونه گیری در دسترس هدفمند انتخاب شدند. پس از انجام دو مطالعه ی موردی، مرحله ی اجرای اصلی صورت گرفت. جهت جمع آوری اطلاعات در این مرحله از سه ابزار ترسیم نقشه ی مفهومی به شیوه ی نواک، مشاهده و مصاحبه استفاده شد. نتایج نیز بر اساس تجزیه و تحلیل نقشه های مفهومی ترسیم شده، مصاحبه و مشاهده ارائه شد. با توجه به نتایج پژوهش در ابتدا می توان گفت: امکان به کارگیری نقشه های مفهومی در زبان فارسی وجود دارد. هرچند افراد فارسی زبان ممکن است از شیوه های ترسیم مختلفی که با شیوه ی اصلی ترسیم نقشه ی مفهومی نواک متفاوت باشد، استفاده کنند. هم چنین بیش از 77 درصد آزمودنی ها ابراز کردند که در ترسیم نقشه ی مفهومی مشکلی نداشتند و مهم ترین مشکلاتی که عنوان کرده اند از جمله این که: آزمودنی ها در مرحله ی جور کردن مفاهیم با هم در ذهن، اولویت بندی کردن مفاهیم و نوشتن رابطه ی بین مفاهیم روی خطوط ارتباطی و هم چنین در تشخیص دادن مفاهیم اصلی مشکل داشته اند. علاوه بر این به منظور ارائه ی الگوهای ترسیم نقشه ی مفهومی توسط افراد فارسی زبان، 8 الگوی ترسیم نقشه ی مفهومی از میان کل نقشه های ترسیم شده توسط آزمودنی ها استخراج شد. از میان این الگوها نیز 5 مدل اصلی ترسیم نقشه های مفهومی در زبان فارسی معرفی شدند.